De geschiedenis van de wijnstok

02

In het Middellandse Zeegebied groeit de wilde wijnstok (Vitis sylvestris) spontaan. Deze wilde wijnstokken produceerden kleine zwarte bessen met een bittere smaak, die waarschijnlijk voor het eerst als voedsel werden gegeten. In Zuid-Frankrijk werden al tussen -500.000 en -120.000 jaar geleden lamsvruchtendruiven geplukt en geoogst in het Neder-Paleolithicum.

04

Onze neolithische voorouders hielden ervan om druiven te eten. In die tijd zorgde de jacht en het verzamelen nog voor het grootste deel van het voedsel... Het hout van de wijnstok werd verzameld en gebruikt als huisbrandstof en de mensen consumeerden de bessen van wilde druiven... waarvan ze wijn maakten! Tijdens de neolithische periode in het Nabije Oosten verving de teelt en het fokken al snel de jacht en het verzamelen. Het was in deze regio en in die tijd was de wijnstok gedomesticeerd. Het is ook hier dat de oudste overblijfselen van de wijnproductie te vinden zijn.

05

De opkomst van de wijnbouw vindt over het algemeen plaats in de bergachtige gebieden van Transkaukasië en Zagros in het Nabije Oosten. De overgang van wilde wijnstokken naar gecultiveerde wijnstokken zou daar hebben plaatsgevonden tussen het 6^e en 5^e millennium voor Christus. De mens is in de prehistorie waarschijnlijk begonnen met het maken van dranken, al dan niet gefermenteerd, van wilde druiven voordat hij de wijnstok ging verbouwen. Andere gegiste dranken bestonden waarschijnlijk uit die tijd, op basis van vruchten (vlierbessen), granen (bier) of honing (honig). In ieder geval werd er al in het 6^e millennium wijn gedronken.

06

In het wild groeit de wijnstok als een liaan, met ranken op de takken, en klimt op bomen en struiken aan de rand van het bos of kruipt op de grond. Deze wijnstok produceert bessen, klein en zuur, die onze voorouders waarschijnlijk voor directe consumptie plukken. In het Kaukasusgebied waar de eerste bewijzen van de teelt van wijnstokken werden ontdekt, dateren van het 6^e tot het 5^e millennium. Door de grootste, sappigste of lekkerste bessen te selecteren, of door andere interessante criteria te gebruiken, begonnen onze voorouders de voorkeur te geven aan wijnstokrassen door ze te vermenigvuldigen met stekken of zaailingen. Door deze praktijk konden de eerste identieke wijnstokrassen geleidelijk aan verschijnen. Het waren deze rassen die veel later door de Feniciërs, de Grieken en vervolgens de Romeinen in het Middellandse Zeegebied werden getransporteerd en verspreid.

In Egypte lijkt het erop dat de wijnbouw tijdens de eerste twee Thinite dynastieën (3100 tot 2700 v. Chr.) is gevestigd.

07

Sporen van de opkomst van wijn zijn te vinden in de cultuur. Het negende hoofdstuk van Genesis beschrijft hoe Noach na de zondvloed begon met het cultiveren van het land en het planten van wijnstokken. Nadat hij wijn had gedronken en dronken was geworden, viel hij naakt in zijn tent in slaap. Zijn zoon Ham ontdekt dit en vertelt wat hij zag aan zijn twee broers, die op hun beurt de tent ingaan en hun vader met een mantel bedekken. Toen Noach wakker werd, schaamde hij zich en werd erg boos en vervloekte de zoon van Ham, Kanaän.

09

Een deel van het Nabije Oosten, de gecultiveerde wijnstok verspreidt zich naar het oosten. Het bereikte India rond 500 v. Chr., maar het is niet bekend of de druiven daar als fruit of als gefermenteerde drank werden geconsumeerd. De Chinese smaak voor wijn is daarentegen al bekend in de 2^e eeuw voor Christus, tijdens de Han-dynastie. Maar het was vooral door de verspreiding naar het westen, met name dankzij de maritieme handel in de Middellandse Zee, dat de wijnstokken en de wijn een blijvende invloed zouden hebben op zowel de ruimte als de beschaving.

10

De teelt van wijnstokken verspreidde zich vanuit de Griekse kolonie Marseille, gesticht rond -600 v.C. Vanaf het midden van de 6^e eeuw v.C. zorgde de productie van wijnamforen voor een belangrijke ontwikkeling van de wijnbouw, waarvan sporen zijn ontdekt in de binnenste voorsteden van de stad. De Midi-Galliërs kweekten al in de ijzertijd wijnstokken: de haven van Lattara (Lattes, Hérault), een van de oudste vindplaatsen die overblijfselen van gekweekte druivenpitten heeft opgeleverd, maakte het mogelijk om deze cultuur al aan het einde van de 6e eeuw v.Chr. tot stand te brengen. Vanaf deze tijd heeft de wijnbouw zich stipt langs de kustlijn van de Provence en de Languedoc verspreid.

11

In het binnenland van Gallië bleef de wijn echter ongewoon tot de 3^e eeuw voor Christus. Hoewel sommige zuidelijke volkeren, zoals de Salyens, het produceerden en consumeerden, dronk de overgrote meerderheid van de Galliërs in het binnenland het alleen tijdens feesten (Arvernes, Aedui). Sommige mensen verbieden het zelfs om het van Italiaanse kooplieden te kopen omdat ze wijn als verzachtend ervaren.

12

In het klassieke Griekenland werd de maaltijd in twee delen verdeeld: het eerste deel was voor vast voedsel, granen en vlees; het tweede deel was voor vloeistoffen. In grote kraters werd de wijn gemengd met water in verhoudingen die onder de gasten werden besproken. De tafels werden ontdaan van de restjes van de maaltijd en geladen met bekers en vazen. Iedereen bereidde zich voor door zijn handen te wassen, zichzelf te parfumeren en zijn hoofd te versieren met een kroon. Het tweede deel van het banket, dat symposia wordt genoemd (letterlijk "samen drinken"), kon dan beginnen. De meester van het banket, de symposiarch, zorgde voor het goede verloop van het feest, de harmonie en de opkomst van de collectieve dronkenschap. Hij moedigde de gasten aan om gedichten voor te dragen, te spelen of naar muziek te luisteren, te drinken en zich te vermaken. Symposion is een sociale en rituele praktijk waar een deel van de Griekse cultuur omheen is gebouwd. Het bijwonen van een banket is een teken van het behoren tot een aristocratische elite. Om gerespecteerd te worden door anderen en om door te kunnen gaan voor een gecultiveerde man, moet je je eraan kunnen houden. Behalve voor erfgenamen (courtisanes of prostituees) zijn vrouwen niet toegestaan.

13

Vanaf de 2^de eeuw voor Christus werd de consumptie van wijn een gangbare praktijk onder de Romeinse bevolking. Maar de organisatie van banketten, convivia genaamd, bleef het voorrecht van de rijkste sociale klassen. In die tijd werd de kloof tussen rijk en minder rijk groter. Voor de Romeinse aristocratie was convivia een tijdverdrijf. In tegenstelling tot de Griekse symposia werd er tijdens de hele maaltijd wijn gedronken.

14

Bacchanalia, orgiastische vieringen die verband houden met de cultus van Bacchus, werden drie keer per jaar gehouden, in eerste instantie overdag en alleen voor vrouwen. Een priesteres, Paculla Annia, die uit Campanië kwam, heeft ze naar Rome geïmporteerd, waardoor de regels en de essentie aanzienlijk zijn veranderd. Er werden nu 's nachts en vijf keer per maand ceremonies gehouden. Open voor mannen, met alle deelnemers gebonden aan geheimhouding, werden de bacchanalen omgevormd tot echte orgieën, waar alle excessen en misdaden werden toegestaan. Volgens Livy Titus kan niets als moreel verboden worden beschouwd. De ingewijden die zich er niet aan onderwierpen, werden gedood of verdwenen.

16

Vanaf de 2^de eeuw v. Chr. spreiden de wijngaarden zich uit rond Marseille, Nîmes, de Agdestreek en de Hérault-vallei. De oprichting van Romeinse kolonies in Narbonne in 118 voor Christus, en later in Béziers, Arles, Orange en Fréjus, gaf een beslissende impuls aan het ontstaan van een grote wijngaard in de Narbonnaise.

17

De teelt van de wijnstok verspreidde zich in de eerste eeuw voor Christus naar het binnenland van Gallië. Beetje bij beetje betreft de uitbreiding alle provincies van Gallië, tot aan Normandië. We volgen de sporen van de wijnhandel door middel van de studie van de amforen, die in de loop van het Hoge Rijk door vaten zijn vervangen. Het gebruik van hout (bederfelijk) voor de productie van vaten maakt de inschatting vervolgens moeilijker.

18

De 2^de eeuw markeerde de piek van de wijnproductie in Gallië, voordat een crisis van meerdere oorsprong (afname van de bevolking, landinname door de rijksten, verwoestingen van invasies, verstoring van de handel, daling van de stedelijke consumptie) leidde tot het verlaten van een deel van de landerijen en de omzetting van de wijngaarden in ploegengrond of weiland.

20

Onder de Merovingen, in de Hoge Middeleeuwen, is de wijngaard in het hele gebied achteruitgegaan. We hebben het voortbestaan ervan te danken aan het werk van de op het platteland gevestigde monniken van de abdijen, die de teelt van de wijnstokken voortzetten.

21

In de steden en in de omgeving behoorden de wijngaarden tot de bisschoppen, de eerste bewoners van de steden, en tot enkele heren. Als de wijn ritueel wordt gebruikt in de liturgie, toont het ook de vrijgevigheid en het prestige van de gastheer ten overstaan van reizigers en bezoekers van kwaliteit.

Vanaf de 11^e eeuw hebben de monniken wijnstokken geplant tot ver buiten de voor de wijnbouw geschikte plaatsen, in Bretagne, Vlaanderen, in de noordelijke regio's van Engeland, tot aan Pommeren of Zuid-Denemarken !

22

De inkomsten uit de teelt van wijnstokken zijn niet te verwaarlozen. Wijn wordt dus een factor van rijkdom, zozeer zelfs dat bisschoppen, vorsten en heren, die zich zorgen maken over hun belangen, veel privileges krijgen in verband met wijn (bezit van de persen) en de verkoop ervan (voordelen, belastingen).

23

Met de opkomst van de bourgeoisie van de noordelijke landen, die erg gesteld waren op witte wijnen, was de productie van de Rijnwijngaarden en het noorden van Frankrijk niet meer voldoende. De grote wijngebieden die we vandaag de dag kennen, Bourgondië en Bordeaux, hebben zich destijds ontwikkeld.

24

Aan het einde van de Middeleeuwen neemt de consumptie van wijn toe; er wordt een populaire wijnbouw opgezet, met de aanplant van grovere druivensoorten maar met een belangrijke opbrengst. In de 15e eeuw had Parijs maar liefst vierduizend tavernes !

26

Tijdens de Renaissance reisde de wijn over de weg, over zee, over rivieren en kanalen, in vaten, vaten en schepen... Een nieuw type container, de glazen fles, wordt in omloop gebracht en het gebruik van kurk komt weer terug voor de vervaardiging van stoppers.

27

Van de Loirevallei tot aan de poorten van Parijs en het Ile de France, het land is bedekt met wijngaarden. De Parijse wijngaard, die oorspronkelijk een kwaliteitswijn produceerde, verliest in de 18^e eeuw zijn edele druivenrassen ten gunste van de Gamay, die een overvloedige maar middelmatige productie mogelijk maakt. Champagne geeft geboorte aan een wijn die binnenkort beroemd zal worden.

28

De Nederlanders hebben de productie van brandewijn in het zuidwesten van Frankrijk (Saintonge en Cognac) gestimuleerd en hebben zich vervolgens gericht op Spanje en Portugal, waar ze hebben geholpen bij de ontwikkeling van de wijn in de regio van Porto. In Noord-Amerika zijn de eerste pogingen om een inheemse wijnstok te cultiveren nauwelijks overtuigend.

29

Op veel plaatsen wordt wijn geconsumeerd, waaronder de tavernes, cabarets en populaire guinguettes die aan de poorten van Parijs floreren om de betaling van belastingen aan de octrooibarrières te vermijden. Smokkel en frauduleuze handel floreren. Toen in 1789 de algemene boerenverblijven de fiscale omtrek van de hoofdstad met enkele kilometers uitbreidde, wat leidde tot de annexatie van alle guinguïns, steeg de opstand.

30

In 1864 stortte de fylloxeracrisis, die er niet in slaagde deze uit te roeien, de wijnindustrie in haar eerste grote crisis. Deze kleine gele bladluis uit de Verenigde Staten, die de wortels van de wijnstok aanvalt, heeft geleidelijk aan bijna de hele Franse wijngaard vernietigd. In 1885 ging de nationale oogst van 80 naar 25 miljoen hectoliter. Uiteindelijk werd het middel gevonden: Franse druivenrassen werden geënt op Amerikaanse onderstammen die van nature resistent waren tegen het insect: de reconstructie van de wijngaard was dan mogelijk. De fylloxeracrisis leidde tot een tekort aan wijn, wat fraude en de productie van kunstwijnen in de hand werkte.

31

Tot het midden van de 20^e eeuw werden de wijnbouwtechnieken en wijnbereidingsmethoden verrijkt, maar zonder veel verandering. De meeste worden vandaag de dag nog steeds gebruikt.